Παρασκευή 30 Απριλίου 2010

Τα «zιzάνια» φυτά


Αρκετά από αυτά τα έχουμε παρατηρήσει στις άκρες των δρόμων. Κάποια άλλα τα γευόμαστε ως… νοστιμότατη σαλάτα. Τα «ζιζάνια φυτά», όπως τα ονόμαζε ο Θεόφραστος, αποκαλύπτουν τα μυστικά τους.
Φυλλίστρα
Γνωστά ως φυλλίστρα και αγριοκαρφί, το dittrichia viscosa και το dittrichia graveolans μοιάζουν αρκετά. Η μόνη διαφορά τους είναι ότι το δεύτερο είναι πιο μικροκαμωμένο. Στα Αρχαία Ελληνικά ονομάζονταν κόνυζα ή κνύζα. Αναφορές τους υπάρχουν στον Αριστοτέλη και στον Διοσκουρίδη. Στην αρχαία Ελλάδα πίστευαν ότι τα αρωματικά φυτά έδιωχναν τις μύγες κι έτσι η φυλλίστρα λόγω της πολύ έντονης μυρωδιάς της χρησιμοποιήθηκε σαν καμφορά. Επίσης, έφτιαχναν κίτρινη μπογιά από τις ρίζες τους. Παρά το γεγονός ότι έχουν κάποιες φαρμακευτικές ουσίες, λόγω της τοξικότητάς τους μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα σε ανθρώπους και ζώα.
Αγριο σπαράγγι
Το άγριο σπαράγγι, aparagus aphyllus, φυτρώνει παντού. Συνήθως θα το βρούμε κρυμμένο κάτω από δένδρα και κοντά σε θάμνους, σαν να ψάχνει προστασία! Οι πράσινοι καρποί του, όταν ωριμάσουν, γίνονται μαύροι. Ανθίζει από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο. Στην εποχή του Θεόφραστου και του Διοσκουρίδη το καλλιεργημένο σπαράγγι δεν ήταν γνωστό. Παραδοσιακά οι ρίζες του χρησιμοποιούνται ως διουρητικό, σπασμολυτικό και ηρεμιστικό. Ερευνες έχουν αποδείξει ότι με το άγριο σπαράγγι μπορεί να μειωθούν η πίεση του αίματος και οι καρδιακοί παλμοί.
Παπαρούνα
Παρ' όλo που μπορούμε να βρούμε ακόμη και τέτοια εποχή δέσμες από τα λουλούδια σε απεριποίητα παρτέρια, η παπαρούνα, γνωστή και ως λαλές ή κουτσουνάδα, συνήθως ανθίζει από τον Απρίλιο ώς τον Αύγουστο. Στην Ελληνική Μυθολογία σχετίζεται με τη Δήμητρα, θεά της γονιμότητας και της γεωργίας. Οι αγρότες πίστευαν ότι ήταν καλό σημάδι όταν έβγαινε παπαρούνα στα χωράφια τους - θα είχαν πλούσια συγκομιδή. Οι παπαρούνες περιέχουν αρκετές φαρμακευτικές ουσίες. Το αλκαλοειδές rhoeadine προέρχεται από τους ανθούς του φυτού (papaver rhoeas). Επίσης χρησιμοποιείται και ως ηρεμιστικό. Τα κοτσάνια της παπαρούνας περιέχουν ένα κόμμι που είναι δυνατόν να ερεθίσει το δέρμα μας. Ο Θεόφραστος τη χρησιμοποιούσε ως καθαρτικό, ενώ από τα πέταλα των ανθέων της φτιάχνουν κόκκινο μελάνι. Στην Αραβία και στην Τουρκία, τέλος, παρασκευάζουν ένα τονωτικό από τους σπόρους της.
 

Σινάπι
Το καθημερινό του όνομα είναι αγριόβρουβα ή λαψάνα. Aυτήν την εποχή, τα κίτρινα κεφαλάκια του εξέχουν ανάμεσα στα άλλα αγριόχορτα, σε εγκαταλελειμμένα οικόπεδα, στα πάρκα, στους λόφους και στα χορταριασμένα ανοιχτά μέρη της Αθήνας. Θεωρείται διεγερτικό άρτυμα. Οι σπόροι του χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό εδώ και πολλά χρόνια: στα μοναστήρια υπήρχε ο «μουσταρδάριος», ένας υπεύθυνος ο οποίος έδινε την ώρα του φαγητού τη μουστάρδα στους καλόγερους. Ανακάτευαν σπόρους του σιναπιού με ξίδι και νερό και αυτό το μείγμα το έτρωγαν με το κρέας ή το ψάρι τους, ενώ με τα φύλλα έφτιαχναν σαλάτα. Ο Διοσκουρίδης υποστήριζε ότι, αν μασούσε κάποιος τους σπόρους του σιναπιού, θα καθάριζε το ιγμόρειό του. Επίσης, συνιστούσε να τους χρησιμοποιούν ως αντιπυρετικό και για να κάνουν γαργάρες για τις αμυγδαλές.
 


Capsella - bursa - pastoris
Η κοινή ονομασία της στα Ελληνικά είναι καψέλα. Στα Αγγλικά η capsella - bursa - pastoris λέγεται shepherd's purse που σημαίνει «πουγκί του τσοπάνη». Θα το βρείτε και αυτήν την εποχή, καθώς ανθίζει όλο το χρόνο, στους παράδρομους, στα άδεια οικόπεδα, στους λόφους τις Αθήνας και στα γύρω μέρη. Για πάρα πολλά χρόνια χρησιμοποιήθηκε στην Ιατρική: στην Κίνα για δυσεντερία και για προβλήματα στα μάτια. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι στρατιώτες το χρησιμοποιούσαν για να μειώνουν την αιμορραγία από τα τραύματά τους. Η καψέλα χρησιμοποιείται επίσης ως υποκατάστατο της κινίνης.
Matricaria recruita
Τα αιθέρια έλαια του matricaria recruita είναι απολύτως χαλαρωτικά. Οπως έγραφε ο Zeck το 1994, είναι μια «βοήθεια να αφήσουμε τις παλαιές μας συνήθειες, σκέψεις και ιδέες που δεν μας χρησιμεύουν». Αυτό το είδος χαμομηλιού ανθίζει όλη τη χρονιά αλλά θα το βρούμε σε αφθονία από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο. Φυτρώνει όπου έχει λίγο χώμα: στους λόφους, σε πάρκα, εγκαταλελειμμένα παρτέρια της Αθήνας και των προαστίων της. Σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως. Αυτό τα είδος χαμομηλιού είναι βασικό συστατικό σε κρέμες για το πρόσωπο και αλοιφές για εγκαύματα και για φαγούρα στα μάτια. Χρησιμοποιείται επίσης ως ελαφρύ ηρεμιστικό.

Πηγή: ΟΙΚΟ - Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η Κερκίνη σώζει τα βουβάλια της ...κι εκείνα της το ανταποδίδουν

Του ΘΑΝΑΣΗ ΤΣΙΓΓΑΝΑ, Φωτογραφίες: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ, ΟΙΚΟ - Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Η επιμονή κάποιων ανθρώπων στην περιοχή, αλλά και οι τρελές αγελάδες έφεραν το βουβαλίσιο κρέας στη θέση που του αρμόζει και ταυτόχρονα έσωσαν ένα είδος που κινδύνευε να εξαφανιστεί. Σήμερα, που τα προϊόντα των βουβαλιών είναι περιζήτητα, 12 μονάδες εκτροφής έχουν δημιουργηθεί στην Κερκίνη και τα 1.354 από τα 1.800 βουβάλια της χώρας ζουν, αυξάνονται και πληθύνονται στην περιοχή, σώζοντας και το είδος και την οικονομία...

AΠΟ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΟ ΕΙΔΟΣ... ΠΕΡΙΖΗΤΗΤΟ ΕΔΕΣΜΑ!
Οταν το 1999 ο Ζέλιος Μπόρας στη Λιβαδιά Σερρών, κρέμασε την πινακίδα στο κρεοπωλείο του «πωλείται βουβαλίσιο κρέας» οι περισσότεροι κρεοπώλες της περιοχής και οι συγχωριανοί του κάγχασαν. «Θες να το κλείσεις το μαγαζί;», του έλεγαν. Για να πουληθεί το κρέας εκείνου του βουβαλιού χρειάστηκαν πέντε μήνες.
Σήμερα, μόνο σε μια βδομάδα πωλείται κρέας τεσσάρων βουβαλιών, 15 ταβέρνες γύρω από την λίμνη Κερκίνη σερβίρουν βουβάλι μαγειρεμένο με δεκάδες τρόπους, τα λουκάνικα και τα σουτζουκάκια είναι περιζήτητα και ο καβουρμάς -το εκλεκτότερο κρέας του ζώου το οποίο εξακολουθεί να παρασκευάζεται με τον παραδοσιακό τρόπο- ταξιδεύει από τη Λιβαδιά προς επιλεγμένα σημεία των αγορών της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων δέκα πόλεων της χώρας.
Τυρί, βούτυρο και γιαούρτι βουβαλιού που περιέχουν περισσότερα λιπαρά από τα αγελαδινά απέκτησαν πλέον τους δικούς τους φανατικούς και δεν είναι λίγοι αυτοί στην Κερκίνη που βλέποντας τις τεράστιες προοπτικές των γαλακτοκομικών προϊόντων ονειρεύονται ακόμη και ελληνική μοτσαρέλα. Οι πιο προσγειωμένοι, πάντως, αν θέλουν να υπογραμμίσουν την ιδιαιτερότητά του βουβαλίσιου γάλακτος επιδεικνύουν το εκλεκτό επιδόρπιο της πολίτικης κουζίνας, το καζάν ντιπί (= πάτος του καζανιού), το θεσπέσιο γλυκό που παίρνει εξαιρετική γεύση όταν παρασκευάζεται με βουβαλίσιο γάλα.
«Δεν ξέραμε ούτε τη γεύση του»
Η τεράστια ζήτηση των προϊόντων βουβαλιού που παρατηρείται σήμερα δεν δικαιώνει μόνο την επιλογή του κ. Μπόρα και των άλλων βουβαλοτρόφων της Κερκίνης να αφήσουν τις πατρογονικές καλλιέργειες καπνού και βαμβακιού για να ασχοληθούν με την εκτροφή τους. Επαναφέρει στη θέση που του αξίζει το βουβαλίσιο κρέας, αφού πριν από λίγα χρόνια ήταν παρεξηγημένο.
Η «παρεξήγηση» έφτανε μάλιστα σε τέτοιο βαθμό στο παρελθόν, που ορισμένοι κρεοπώλες αν τύχαινε να το βάλουν στα ψυγεία τους προτιμούσαν να το βαφτίζουν «μοσχαρίσιο» προκειμένου να το διαθέσουν. Οι διοξίνες και το μεγάλο διατροφικό σκάνδαλο των «τρελών αγελάδων» ήταν η αιτία που οι νεροβούβαλοι και ο καβουρμάς τους έγιναν το σήμα κατατεθέν της Κερκίνης.
«Μέχρι τότε», παραδέχεται ο κ. Μπόρας, «δεν ξέραμε ούτε εμείς τη γεύση του. Σκεφθήκαμε όμως ότι ήταν η ιδανική εναλλακτική λύση, αφού τα βουβάλια τρέφονται από τη λίμνη και δεν εγκυμονούν διατροφικούς κινδύνους». Οι αρχικές αναστολές για τη γεύση του που όντως επηρεάζεται από τη διατροφή του στη λίμνη ξεπεράστηκε γρήγορα, καθώς αποκαλύφθηκαν μικρά μυστικά της παραγωγής. Ενα από αυτά, όπως λένε οι βουβαλοτρόφοι, είναι ότι τα ζώα που παραμένουν λίγους μήνες μακριά από τα νερά δίνουν πιο εύγευστο κρέας. Επίσης, για να είναι τρυφερότερο επιλέγονται νεαρά ζώα. Ετσι, μπαίνοντας στην τοπική κουζίνα, το βουβαλίσιο κρέας προκάλεσε τους χιλιάδες επισκέπτες της λίμνης τουλάχιστον να το δοκιμάσουν.
Και σωτηρία του είδους και νέες θέσεις εργασίας
Ο αριθμός των νεροβούβαλων πριν από μια δεκαετία ακολουθούσε φθίνουσα πορεία και το είδος στην Ελλάδα, αν δεν άλλαζε κάτι, σύντομα θα κινδύνευε. Οι περισσότεροι που τα διατηρούσαν ελεύθερα γύρω από την Κερκίνη το έκαναν για την πενιχρή κρατική επιδότηση. Η προσπάθεια του κ. Μπόρα πέτυχε σε τέτοιο βαθμό που σήμερα υπάρχουν 12 μονάδες γύρω από τη λίμνη. Οι ιδιοκτήτες, όλοι νέοι στην ηλικία. Η μεγαλύτερη απ' αυτές 500 - 600 ζώα και η τάση είναι αυξητική. «Σήμερα, έχουμε αφήσει πίσω μας την εποχή της επιδότησης. Οι περισσότεροι δεν στηρίζονται πλέον σε αυτήν. Παράγουμε ένα τόνο το μήνα και η ζήτηση είναι για δύο. Είναι μια νέα ασχολία που εξασφαλίζει και μπορεί να εξασφαλίσει ακόμα περισσότερες θέσεις εργασίας στην περιοχή», λέει ο Ζέλιος Μπόρας.
Ο κ. Ανδρέας Ανδρεάδης εγκατέλειψε πριν από πέντε χρόνια την καπνοκαλλιέργεια, πιστεύοντας ότι κάποτε οι επιδοτήσεις της Ε.Ε. θα τελειώσουν για να δημιουργήσει μαζί με τη συζυγό του, Τριάδα, μια οικογενειακή επιχείρηση παράγοντας τυρί, γιαούρτι, ρυζόγαλο και βούτυρο βουβαλιού. Διαθέτει 80 ζώα, που παράγουν κατά μέσον όρο 4 - 5 κιλά γάλα και καλύπτει μόνο την τοπική αγορά. Στα αμέσα σχέδιά του είναι τώρα η δημιουργία ενός μικρού τυροκομείου. «Η ζήτηση είναι μεγάλη», λέει ο ίδιος, «και δεν υπολογίζουμε τόσο την επιδότηση όσο τις προοπτικές των προϊόντων».
Οι νεροβούβαλοι, άλλωστε, δεν θεωρούνται ζώα με πολλές απαιτήσεις σε παραλίμνιες περιοχές. Το καλοκαίρι δεν αντέχουν τη ζέστη και δροσίζονται στα νερά της λίμνης. Εχουν ταυτιστεί με τις λίμνες όσο και τα καλάμια. Μάλιστα, η αγαπημένη τους τροφή είναι το καλάμι και συμβάλλουν στην ισορροπία των καλαμιώνων της Κερκίνης. Τα περισσότερα κοπάδια βρίσκονται ημιελεύθερα αλλά τελευταία οι αρμόδιες υπηρεσίες ζητούν άδειες λειτουργίας εγκατάστασης σε μια προσπάθεια να προλάβουν δυσάρεστες συνέπειες στο παραλίμνιο περιβάλλον.
Απαχο και το πιο υγιεινό
«Στόχος είναι να μείνει χαμηλή η τιμή και να βρίσκεται σε καταστήματα που μπορούν να εκτιμήσουν τη διατροφική του αξία», λέει ο κ. Μπόρας. Αλλωστε, είναι άπαχο και μερικοί το θεωρούν πιο υγιεινό από το μοσχαρίσιο και το χοιρινό. Ομως επειδή είναι στεγνό δεν είναι τόσο νόστιμο. Οι νοικοκυρές που ξέρουν, όμως, το μαγειρεύουν στην κατσαρόλα ή στη γάστρα κι αποφεύγουν να το ψήνουν, ενώ συνηθίζουν να «μαρινάρουν» τις μπριζόλες.
Η τιμή ενός κιλού είναι 8 ευρώ και του καβουρμά 13 ευρώ. Ο καβουρμάς είναι εκλεκτό κρέας που συσκευάζεται αφού βραστεί για 3 - 4 ώρες σε υψηλή θερμοκρασία και τσιγαριστεί με μπαχαρικά. Σε όσες εκθέσεις, όπως η ΔΕΤΡΟΠ της ΔΕΘ, έκαναν την εμφανισή τους τα προϊόντα βουβαλιού απέσπασαν εγκωμιαστικά σχόλια.
Οι νεροβούβαλοι στην Ελλάδα
Γύρω από τη λίμνη Κερκίνη (δήμοι Κερκίνης, Ηράκλειας και Πετριτσίου) ζουν σήμερα τα περισσότερα βουβάλια της χώρας. Ζώο έλξης και γαλακτοπαραγωγής πολύ καλά προσαρμοσμένο στους υγροτόπους ο νεροβούβαλος ήταν παλιότερα κοινός σε Μακεδονία, Θράκη και Θεσσαλία.
Σύμφωνα με την παράδοση, στην Ελλάδα βρίσκονται από την εποχή της εκστρατείας του Ξέρξη. Αγρια ζώα, όταν ο στρατός πέρασε τον Στρυμόνα επιτέθηκαν στο κοπάδι που ακολουθούσε και το σκόρπισαν. Το σίγουρο είναι ότι λόγω της μεγάλης τους δύναμης και ανθεκτικότητας οι στρατοί τα προτιμούσαν στις εκστρατείες για τις μεταφορές.
Τη δεκαετία του '50 υπήρχαν σε όλη τη χώρα περί τα 75.000 άτομα αλλά το 1992 είχαν μειωθεί σε μόλις 600. Εκτός από την Κερκίνη λίγα βουβάλια υπάρχουν στη λίμνη Βόλβη (Απολλωνία), στο δέλτα του Αξιού (Καλοχώρι) και στη λίμνη Βιστονίδα.
Στα τέλη της δεκαετίας του '90 οι εναπομείναντες πληθυσμοί εντάχθηκαν σ' ένα πρόγραμμα διατήρησης ως σπάνια φυλή αγροτικών ζώων που κινδυνεύει με εξαφάνιση κι από τότε ο πληθυσμός τους άρχισε να ανακάμπτει.
Σήμερα, υπάρχουν 1.850 νεροβούβαλοι σε όλη την Ελλάδα εκ των οποίων οι 1.354 πέριξ της Κερκίνης. Μικροί πληθυσμοί υπάρχουν και σε τρεις άλλες περιοχές υγροτόπων (Μικρή Πρέσπα, Αμβρακικός και Δέλτα του Σπερχειού ποταμού που έχουν εισαχθεί από την Κερκίνη).

Μαυροπετρίτες: Ακολουθώντας τα ίχνη τους με GPS


Ανάμεσα σε 12.000 ζευγάρια μαυροπετριτών που φωλιάζουν στην Ελλάδα, τέσσερα γεράκια σήκωσαν στα φτερά τους δορυφορικούς πομπούς, που βοηθούν τους ερευνητές να αποκρυπτογραφήσουν το μεγάλο μεταναστευτικό ταξίδι τους
Οι πειρατές της Μεσογείου
«Η Ελλάδα φιλοξενεί περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού Μαυροπετρίτη», μας εξηγεί η κ. Ρούλα Τρίγκου, συντονίστρια Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης Δράσεων Διατήρησης της ΕΟΕ και νονά των τεσσάρων, που έχουν ονόματα ανέμων λόγω της ταχύτητάς τους. Από την πλευρά του, ο κ. Jakob Fric, συντονιστής Δράσεων, επισημαίνει πως «παρότι οι μαυροπετρίτες είναι από τα καλύτερα μελετημένα πουλιά στην Ελλάδα, οι μεταναστευτικές διαδρομές και οι περιοχές διαχείμασής τους στην Αφρική παραμένουν άγνωστες. Οπως φαίνεται και από το χάρτη, όπου καταγράψαμε τη διαδρομή τους, οι μαυροπετρίτες που επισκέπτονται την Ελλάδα ακολουθούν τη διαδρομή του Νείλου, δηλαδή κινούνται ανατολικότερα της Σαχάρας, πράξη που τους προφυλάσσει από τις αντίξοες συνθήκες διάσχισης της ερήμου». Από την πλευρά του, ο κ. Δημαλέξης εξηγεί ότι «το γεράκι αυτό είναι το μοναδικό είδος στην Ευρασία που έχει μεταθέσει την αναπαραγωγική του περίοδο τόσο αργά μέσα στο έτος, από τα τέλη Ιουλίου και μετά, ώστε η ανατροφή των νεοσσών του να συμπίπτει με το φθινοπωρινό πέρασμα των εκατομμυρίων μεταναστευτικών μικρόπουλων -που αποτελούν την κύρια τροφή του- πάνω από τις νησίδες της Μεσογείου, όπου φωλιάζει». Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, αποτελεί έναν από τους πιο ευαίσθητους δείκτες για τη μελέτη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη ζωή των πουλιών. Και όπως επισημαίνει: «Ενα από τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν τα μεταναστευτικά είδη πουλιών τα επόμενα χρόνια είναι η επέκταση της αφιλόξενης ζώνης της ερήμου Σαχάρας, που θα αυξήσει τους κινδύνους και τις δυσκολίες στα είδη που προσπαθούν να τη διασχίσουν».
Διαφορετικό σχέδιο πτήσης
Τελικά, ποια διαδρομή ακολούθησε η παρέα των τεσσάρων; Τα ανήλικα πουλιά δεν έφτασαν κατευθείαν στον προορισμό τους, όπως τα ενήλικα που πήγαν κατευθείαν στη Μαδαγασκάρη, αλλά παρέμειναν για κάποιο διάστημα στην κεντρική Αφρική και μετά ξεκίνησαν πάλι για τη νοτιοανατολική Αφρική και τη Μαδαγασκάρη. Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κ. Τρίγκου, το πιο αργοπορημένο από τα μικρά ήταν ο Νότος. Και αυτό γιατί έφυγε πιο αργά από τον Ζέφυρο (από την περιοχή όπου παρέμειναν στην κεντρική Αφρική), αλλά και όταν πέταξε νοτιοδυτικά, προσπαθώντας να περάσει το κανάλι της Μοζαμβίκης, αντίκρισε για πρώτη φορά τη θάλασσα και φοβήθηκε. Ετσι, ξαναγύρισε προς τα πίσω και πέρασε στο νησί έπειτα από μερικές ημέρες. «Το κομμάτι αυτό των 500 χιλιομέτρων είναι ενεργειακά απαιτητικό», μας εξηγεί η κ. Χριστίνα Κασσάρα, υποψήφια διδάκτωρ του τμήματος Βιολογίας Πανεπιστημίου Πατρών, που συμμετέχει στην ομάδα τοποθέτησης πομπών. «Μπορεί να περίμενε την επικράτηση πιο ευνοϊκών ούριων ανέμων». Η διαφοροποίηση στο σχέδιο πτήσης των ανήλικων σε σχέση με των ενηλίκων έχει να κάνει με την ηλικία. Τα μικρά έχουν διαφορετική «στρατηγική» και δυνάμεις. Κάνουν περισσότερους σταθμούς για να τραφούν, ενώ τα ενήλικα φτάνουν συντομότερα στον προορισμό τους για να αρχίσουν να μαζεύουν δυνάμεις, έτσι ώστε να μπουν στο παιχνίδι της νέας αναπαραγωγικής περιόδου (τέλη άνοιξης - καλοκαίρι), κάτι που τα μικρά δεν θα τολμήσουν παρά έπειτα από τρία χρόνια.
Κουραστικό και επικίνδυνο ταξίδι
Καθημερινά μετακινούνται στα υποαλπικά δάση της Μαδαγασκάρης, τρέφονται με έντομα (τζιτζίκια, ακρίδες, πεταλούδες, ιπτάμενα μυρμήγκια) που βρίσκονται σε αφθονία και δεν κουράζονται για να τα πιάσουν, και ανακτούν δυνάμεις. Γιατί, όσο και να μας φαίνεται απλό και μέσα στον κύκλο της ζωής τους, η μετανάστευση είναι απίστευτα κουραστικό και επικίνδυνο ταξίδι. Εμείς έχουμε συνηθίσει να στρέφουμε τα μάτια μας στον ουρανό και να θαυμάζουμε τα σμήνη που κατακλύζουν τον ουρανό, χωρίς στιγμή να περνάει από το μυαλό μας σε τι κινδύνους έχουν εκτεθεί για να κερδίσουν ουσιαστικά τη ζωή τους. Τις σκέψεις μου επιβεβαιώνει η κ. Τρίγκου: «Το ταξίδι τους συμπεριλαμβάνει τη διάσχιση της Μεσογείου και της ερήμου Σαχάρας, όπου ούτε τροφή ούτε τόπο για ξεκούραση μπορούν να βρουν. Σε κάθε μεταναστευτική περίοδο ένας τεράστιος αριθμός πουλιών χάνονται λόγω εξάντλησης, αντίξοων καιρικών συνθηκών ή λόγω αποπροσανατολισμού. Και όμως, είναι λιγότερες απώλειες από εκείνες που θα είχαν αν διαχείμαζαν στην Ευρώπη, ενώ αντισταθμίζονται από μια επιτυχημένη αναπαραγωγική περίοδο. Αντίθετα, τις μεγάλης κλίμακας μεταβολές του φυσικού χώρου που συντελούνται δεν μπορούν να τις αντιμετωπίσουν, αφού δεν έχουν αναπτύξει μηχανισμούς προσαρμογής, με αποτέλεσμα καταστροφικές συνέπειες. Χρόνο με το χρόνο το μεταναστευτικό ταξίδι επιμηκύνεται». Τι προσδοκούν όμως να κατακτήσουν οι ερευνητές από την επιτυχία του προγράμματος; «Με τη συλλογή επιπλέον δεδομένων θα κατανοήσουμε το μηχανισμό πλοήγησης που επιστρατεύουν κατά τη μετανάστευσή τους καθώς και τη διασπορά των ανήλικων και αναπαραγωγικά ανώριμων μαυροπετριτών την περίοδο της αναπαραγωγής», καταλήγει η κ. Κασσάρα.

Μεταλλαγμένα: Για ποιον χτυπάει η... πατάτα;

Η Ε.Ε. είπε «ναι» στη μεταλλαγμένη πατάτα. Η Ελλάδα θα καταφέρει να πει «όχι»;

Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΜΑΝΔΡΑΚΟΥ, ΟΙΚΟ - εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 
Η Ε.Ε. είπε «ναι» στην καλλιέργεια της γενετικά τροποποιημένης πατάτας Amflora. Η Ελλάδα συνεχίζει να αντιστέκεται. Θα καταφέρει η χώρα μας να αφήσει έξω από τα σύνορά της τη νέα πατάτα της BASF; Μπορεί η Amflora να μην προορίζεται για βρώση, αλλά για βιομηχανική χρήση, όμως παραμένουν σοβαρά ερωτηματικά ως προς τους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονεί για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, καθώς και το ποια «παραθυράκια» μπορεί να ανοίξουν στην πορεία, που θα τη φέρουν στο... πιάτο μας.Το όνομά της μας... γυροφέρνει από το 1996. Πλασαρίστηκε ως το προϊόν «πράσινης» τεχνολογίας, που θα μπορούσε να γλιτώσει τις βιομηχανίες οικοδομικών υλικών από τη σπατάλη νερού και ενέργειας. Βλέπετε, η γενετικά τροποποιημένη πατάτα Amflora της γερμανικής εταιρείας BASF, την καλλιέργεια της οποίας ενέκρινε πρόσφατα η Ε.Ε. με συνοπτικές διαδικασίες, δεν είναι βρώσιμη. Προορίζεται κατά κύριο λόγο για βιομηχανική χρήση, θα χρησιμοποιηθεί για να παρασκευαστούν κόλλες και βερνίκια, αλλά και για ζωοτροφές και λιπάσματα. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι το εξής: Σε αντίθεση με τις συμβατικές πατάτες, που περιέχουν δύο τύπους υδατάνθρακα (την αμυλόζη και την αμυλοπηκτίνη), στην Amflora έχει εξουδετερωθεί το γονίδιο που παράγει την αμυλόζη, με αποτέλεσμα να αποτελείται κατά 99% από αμυλοπηκτίνη. Ο συγκεκριμένος τύπος αμύλου είναι χρήσιμος στην οικοδομική βιομηχανία, καθώς βελτιώνει τις ιδιότητες της κόλλας και των δομικών υλικών. Αυτό δεν σημαίνει ότι και η συμβατική πατάτα δεν μπορεί να κάνει την ίδια δουλειά (όπως εξάλλου την έκανε μέχρι τώρα). Η διαφορά είναι πως η Amflora απαλλάσσει από την κοστοβόρα διαδικασία του διαχωρισμού των δύο ουσιών.
Περί αυτού πρόκειται λοιπόν: μια βολική λύση για πιο φθηνή παρασκευή δομικών υλικών, με τίμημα τους άγνωστους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονεί το νέο προϊόν για τον άνθρωπο και το περιβάλλον - οι οποίοι δεν είναι λίγοι. Γι' αυτό, ίσως, και η αίτηση για την καλλιέργειά της σε ευρωπαϊκά χωράφια παρέμενε στο συρτάρι επί δεκατέσσερα χρόνια, ώσπου τη «θυμήθηκε» τον περασμένο Φεβρουάριο ο επίτροπος Υγείας και Πολιτικής Καταναλωτών Τζον Ντάλι, σε συνεργασία με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μπαρόζο. Ενεργοποιώντας την αποκαλούμενη «γραπτή διαδικασία», κατά την οποία τα μέλη της Επιτροπής καλούνται να υποβάλουν απλώς γραπτά σχόλια με τις αντιρρήσεις ή τις διαφωνίες τους, εν προκειμένω μέσα σε ελάχιστες εργάσιμες ημέρες, πέτυχε με συνοπτικές διαδικασίες στις 2 Μαρτίου την έγκριση καλλιέργειάς της εντός της Ε.Ε. Οσο για τις επιστημονικές ενδείξεις που θέτουν σοβαρά ερωτηματικά ως προς τους κινδύνους, η Επιτροπή προφανώς επέλεξε να τις αγνοήσει. Και μας το σέρβιρε από την πίσω πόρτα.
Θα τη φάμε;
Αμεσα λοιπόν δεν θα φτάσει στο πιάτο μας. Ομως, υπάρχουν και τα... παραθυράκια. «Αν καλλιεργηθεί και αρχίσει να επιμολύνει τις γειτονικές φυτείες συμβατικής καλλιέργειας μέσω επικονίασης, είναι ένα θέμα. Αυτήν τη στιγμή η Amflora προορίζεται για βιομηχανική χρήση, αλλά δεν ξέρουμε τι άλλο θα ακολουθήσει. Δεν απαντιέται ξεκάθαρα αν θα τη φάμε ή όχι», εξηγεί η κ. Ελενα Δανάλη, υπεύθυνη της εκστρατείας της Greenpeace κατά των μεταλλαγμένων. «Εξάλλου, η Amflora προορίζεται και για ζωοτροφές. Είτε πιει κανείς γάλα από αγελάδα είτε φάει αυγό από κοτόπουλο που έχουν εκτραφεί με γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς μπορεί να συμβεί.
Και εφόσον δεν το γνωρίζουμε και δεν μπορεί να διασφαλιστούν με βεβαιότητα οι συνέπειες, η Amflora δεν έχει θέση στις ευρωπαϊκές καλλιέργειες». Η Ελλάδα πάντως, σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, δεν θα επιτρέψει την καλλιέργεια της μεταλλαγμένης πατάτας. «Η πρόθεσή μας είναι να ενεργοποιήσουμε νομικές ρήτρες που θα απαγορεύουν την καλλιέργεια της Amflora, όπως προβλέπεται από τις ευρωπαϊκές οδηγίες 2002/53 και 2001/18, καταθέτοντας επιστημονική τεκμηρίωση που δικαιολογεί την απόφασή μας. Εχουμε εφαρμόσει και στο παρελθόν αντίστοιχη διαδικασία», σημειώνει η κ. Γεωργία Μπαζώτη, γενική γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων.
Την εθνική πρωτοβουλία «χαιρέτισε» και η Ελληνίδα επίτροπος Θαλασσίων Υποθέσεων και Αλιείας κ. Μαρία Δαμανάκη, που ωστόσο προηγουμένως είχε συναινέσει στην αδειοδότηση της Amflora παρά τη σταθερή θέση της κατά των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Και αυτό με το επιχείρημα ότι η καλλιέργεια της ' πατάτας της BASF δεν επιβάλλεται στα κράτη-μέλη, αλλά ότι τα εθνικά κοινοβούλια έχουν την ευχέρεια να αποφασίσουν για το αν θα την επιτρέψουν ή όχι. Η ουσία πάντως είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια αμφιλεγόμενη καλλιέργεια, τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι αγρότες γυρίζουν επιδεικτικά την πλάτη τους στα μεταλλαγμένα· σύμφωνα με έκθεση της Greenpeace, μέσα στο 2009 η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένου καλαμποκιού μειώθηκε κατά 11%.
Οι κίνδυνοι από μια παράνομη(!) καλλιέργεια
Δεν είναι όμως αυτά τα μοναδικά αγκάθια της ιστορίας. Η μεταλλαγμένη πατάτα της BASF περιέχει γονίδιο ανθεκτικότητας σε δύο αντιβιοτικά, την καναμυκίνη και τη νεομυκίνη. Το 2001, η Ε.Ε. ζητούσε με νόμο, που θέσπισε, την απόσυρση ώς το 2004 από τα μεταλλαγμένα των γονιδίων που είναι ανθεκτικά σε αντιβιοτικά και μπορούν να απειλήσουν την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Εννέα χρόνια αργότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίμησε να μην το λάβει υπόψη της και να δώσει το πράσινο φως για την καλλιέργεια της Amflora. «Οποιοσδήποτε προσφύγει στα δικαστήρια κατά της απόφασης της επιτροπής θα δικαιωθεί, γιατί, σύμφωνα με τη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία, η αδειοδότηση είναι παράνομη», τονίζει ο κ. Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής στο Τμήμα Βιοχημείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
«Η BASF θα πρέπει να τεθεί υπό νομική και επιστημονική διαβούλευση για το κατά πόσον έχει ευθύνη και τι ευθύνη ακριβώς για το περιβαλλοντικό ρίσκο που παίρνουμε με την καλλιέργεια της συγκεκριμένης πατάτας στην Ευρώπη. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα επιστημονικού ινστιτούτου από το Μπραουντσβάιχ της Γερμανίας, το γονίδιο ανθεκτικότητας της Amflora στην καναμυκίνη μεταφέρεται σε μικρόβια του εδάφους, με αποτέλεσμα την ενδεχόμενη ανθεκτικότητα αυτών των μικροβίων, που θα μπορούσε να επηρεάσει τα ζώα και το περιβάλλον», λέει ο κ. Κουρέτας.
«Γιατί τα μικρόβια αυτά μπορεί να μεταφερθούν στα ζώα που διαβιούν στην περιοχή ή τρώνε παραπροϊόντα της εν λόγω πατάτας, για παράδειγμα ζωοτροφές. Θα πει κανείς ότι, και αν ένα ζώο δεν το «πιάνει» αυτό το αντιβιοτικό, θα το «πιάσει» κάποιο άλλο. Δεν είναι όμως αυτό το θέμα. Οταν δημιουργείς έναν φυσικό πληθυσμό βακτηρίων ανθεκτικό σε ένα αντιβιοτικό, δεν ξέρεις πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Δεν γνωρίζεις πού θα πάει αυτή η μικροβιακή κοινότητα, πού θα μεταφερθεί και πού θα μεγαλώσει. Αφενός λοιπόν πρόκειται για έναν υπαρκτό κίνδυνο, αφετέρου για μια απόφαση που καταστρατηγεί την αρχή της προφύλαξης». Πλην των άλλων, η πατάτα ως καλλιέργεια παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα. Η γεωργική πρακτική έχει δείξει ότι οι κόνδυλοί της δεν βγαίνουν ποτέ όλοι όταν ο αγρότης μαζεύει τη σοδειά του. Ορισμένοι παραμένουν στο έδαφος, αποτελώντας πρόβλημα για την επόμενη χρονιά, όταν ο παραγωγός, αντί της μεταλλαγμένης, σπείρει συμβατική πατάτα. Συνεπώς, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος...
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ AMFLORA
ΟΝΟΜΑ: Amflora
ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ: BASF
ΕΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: Η πρώτη αίτηση για έγκριση της καλλιέργειάς της κατατέθηκε το 1996.
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΓΚΡΙΣΗΣ: 2 Μαρτίου 2010
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ: Σε αντίθεση με τη συμβατική πατάτα, που παράγει δύο τύπους αμύλου, την αμυλόζη και την αμυλοπηκτίνη, στην Amflora το γονίδιο που παράγει αμυλόζη έχει εξουδετερωθεί, με αποτέλεσμα να αποτελείται κατά 99% από αμυλοπηκτίνη (70% - 80% η συμβατική πατάτα αντίστοιχα).
ΧΡΗΣΕΙΣ: Στη βιομηχανία (για την παραγωγή κόλλας, βερνικιών, δομικών υλικών). Επίσης, για παρασκευή ζωοτροφών και λιπασμάτων.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ: Περιέχει γονίδιο ανθεκτικότητας σε δύο αντιβιοτικά, την καναμυκίνη και τη νεομυκίνη, που μπορεί να μεταφερθεί σε μικρόβια του εδάφους, επηρεάζοντας τα ζώα που διαβιούν στην περιοχή αλλά και το περιβάλλον. Οπως ισχύει με όλους τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, η Amflora ενδέχεται επίσης να επιμολύνει τις γειτονικές συμβατικές καλλιέργειες. Κατά τη συγκομιδή της πατάτας, μερικοί κόνδυλοι παραμένουν στο έδαφος. Αν έπειτα από 1 - 2 χρόνια ο αγρότης, αντί για μεταλλαγμένη, σπείρει συμβατική, δεν θα είναι δυνατόν να αποφευχθούν οι προσμείξεις.


ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΩΣ ΕΔΩ
Το ότι -δυστυχώς κάποιες φορές- ο επιμένων νικά φαίνεται πως ισχύει στην περίπτωση της «καυτής» πατάτας Amflora. Η πρώτη κρούση για έγκριση της καλλιέργειάς της έγινε το 1996 από τη σουηδική εταιρεία Amylogene, η οποία στη συνέχεια παρέδωσε τα σκήπτρα στη γερμανική BASF. Το 2003, η BASF καταθέτει εκ νέου αίτηση για την αδειοδότηση της μεταλλαγμένης πατάτας στη Σουηδία, αποσπώντας τον Απρίλιο του 2004 τη θετική γνωμοδότηση της Σουηδικής Επιτροπής Ανταγωνισμού. Οι αντίστοιχες επιτροπές άλλων κρατών-μελών εκφράζουν επιφυλάξεις. Στο μεταξύ, το θέμα πηγαινοέρχεται στις Βρυξέλλες, με τα κράτη-μέλη να μην μπορούν να συμφωνήσουν.
Το Φεβρουάριο του 2008, το Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας της Ε.Ε. αδυνατεί να αποφανθεί επί της πρότασης έγκρισης της καλλιέργειας της Amflora, που είχε υποβάλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και το θέμα επιστρέφει στην Κομισιόν. Το καλοκαίρι του 2009, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), που συνήθως υποστηρίζει τα μεταλλαγμένα, γνωμοδοτεί μεν υπέρ της πατάτας της BASF, όμως κατόπιν πρωτοφανών διαφωνιών, σημειώνοντας ότι «δεν είναι πιθανό» η ανθεκτικότητά της σε αντιβιοτικά να αποτελεί κίνδυνο για την υγεία των πολιτών και για το περιβάλλον. Δεν είναι δηλαδή και απίθανο.
Παρ' όλα αυτά, δεν περνά λίγος καιρός από την ανάληψη καθηκόντων της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις αρχές του χρόνου και ο Ζοζέ Μπαρόζο, διά στόματος του Μαλτέζου επιτρόπου Τζον Ντάλι, επαναφέρει το θέμα. Επικαλούμενος τη θετική γνωμοδότηση της EFSA, ο Ντάλι «πιάνει» τα μέλη της Κομισιόν στον ύπνο, καθώς, αντί να ακολουθήσει τη συνήθη και προβλεπόμενη διαδικασία διαβούλευσης με το Κολέγιο των Επιτρόπων, ζητά απλώς τα γραπτά τους σχόλια μέσα σε λίγες ημέρες. Οχι βέβαια πως αυτό αποτελεί άλλοθι ούτε είναι λόγος λήψης μιας τόσο σημαντικής απόφασης. Πρόκειται μάλιστα για την πρώτη καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών που επιτρέπεται στην Ε.Ε. μετά το 1998, και μάλιστα με αυτό τον... ύπουλο τρόπο. «Καμία διαδικασία, όσο σκοτεινή ή γραφειοκρατική και αν είναι, δεν δικαιολογεί μια τέτοια έγκριση, δεδομένης της αντίστασης των Ευρωπαίων καταναλωτών στα μεταλλαγμένα», παρατηρεί η κ. Δανάλη. «Αποστολή της επιτροπής είναι να προστατεύει το περιβάλλον και την υγεία των πολιτών και όχι να προωθεί αμφιβόλου τεχνολογίας καλλιέργειες και προϊόντα».

Μεταλλαγμένα στην Ινδία: Τo βαμβάκι σκοτώνει τους αγρότες

Με τους αυτόχειρες να πλησιάζουν τους 200.000 σε μία δεκαετία, μια γενοκτονία νέας μορφής, με θύματα αποκλειστικά αγρότες, μαστίζει την Ινδία. Ηθικός αυτουργός: οι σπόροι γενετικώς τροποποιημένου βαμβακιού της Mονσάντο, που μόλυναν χωράφια και κατέστρεψαν σοδειές, οδηγώντας τους εξαθλιωμένους από τα χρέη βαμβακοκαλλιεργητές στο απονενοημένο διάβημα
Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΦΩΤΙΑΔΗ, φωτογραφίες: FLORIAN GAVRIEL & VERENA HANSCHKE/LAIF/IML, ΟΙΚΟ - εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 
O Vinod ήταν ένας έμπειρος γεωργός στο χωριό Μποτοντάμ, που καλλιεργούσε για χρόνια βαμβάκι. Θα μπορούσε ίσως να συνεχίζει να είναι ένας επιτυχημένος επαγγελματίας και οικογενειάρχης, αν οι συνάδελφοί του στα γειτονικά χωράφια  δεν άρχιζαν να καλλιεργούν γενετικώς τροποποιημένο (Γ.Τ.) βαμβάκι. Μοιραία, οι καλλιέργειές του επιμολύνθηκαν από μια «παράξενη ασθένεια» και ο ίδιος δεν ήξερε πώς να το αντιμετωπίσει. Ετσι, δανείστηκε χρήματα για να αγοράσει και εκείνος τον περίφημο σπόρο βαμβακιού BT Cotton της Monsanto (Μονσάντο). Το 2003 η σοδεία του πήγε «άπατη» και αυτοκτόνησε στα 40 του χρόνια. Η γυναίκα του αντιμετωπίζει το κοινωνικό στίγμα και ταυτοχρονα μεγαλώνει σήμερα τα πέντε παιδιά τους με ημερήσιο εισόδημα 0,6 ευρώ. «Ντρέπομαι για ό,τι μας συνέβη, αλλά καταλαβαίνω τον πατέρα μου», λέει ο 17χρονος γιος του, Rajkumar, που έμεινε ορφανός στα 11 του. Ο νεαρός Ινδός ξυπνάει κάθε μέρα στις 5.30 το πρωί και περπατάει μέχρι το σχολείο του. «Θέλω να γίνω δάσκαλος, θέλω να κάνω κάτι για τη μητέρα μου και να διασώσω την υπόληψη της οικογένειάς μου», δηλώνει. Η αυτοκτονία του Vinod δεν αποτελεί, δυστυχώς, μεμονωμένη περίπτωση: υπολογίζεται ότι από το 1998 έως και το 2008 έχουν προχωρήσει στο απονενοημένο διάβημα περίπου 200.000 αγρότες (στην πλειονότητα βαμβακοκαλλιεργητές) στην κεντρική Ινδία.
«Κάθε μέρα πάνω από τρεις αγρότες αυτοκτονούν πίνοντας φυτοφάρμακο, πηδώντας σε ορμητικά ποτάμια, κρεμώμενοι από δέντρα ή αυτοπυρπολούμενοι», είχε δηλώσει παλαιότερα σε συνέντευξή της η Vandana Shiva (Βαντάνα Σίβα), διεθνώς αναγνωρισμένη φυσικός και ακτιβίστρια. Το 2002 ήταν η χρονιά-σταθμός, οπότε και επίσημα άρχισε η καλλιέργεια γενετικώς τροποποιημένου βαμβακιού. «Στο διάστημα 2002 - 2007 υπολογίζουμε ότι ένας αγρότης κάθε τριάντα λεπτά αυτοκτονούσε», συμπληρώνει o P. Sainath, βραβευμένος Ινδός δημοσιογράφος που ασχολείται με τα αγροτικά θέματα. Η κατάσταση μέχρι σήμερα δεν έχει αλλάξει, απλώς δεν υπάρχουν ακόμα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία λόγω του μεγάλου πληθυσμού της χώρας. «Οι αυτοκτονίες, στην πραγματικότητα, είναι περισσότερες», τονίζει ο δημοσιογράφος στο ΟΙΚΟ και προσθέτει: «Υπάρχουν και χιλιάδες αγρότισσες αυτόχειρες, οι οποίες λόγω εθιμικού δικαίου δεν είναι ιδιοκτήτριες γης και επομένως δεν θεωρούνται αγρότισσες, γι' αυτό και δεν καταγράφονται». Δεν είναι, άλλωστε, λίγα και τα ζευγάρια που πέρασαν μαζί στην... άλλη πλευρά.
Ασύλλυπτη τραγωδία
«Στην ιστορία της Ινδίας ποτέ δεν είχαμε κύματα αυτοκτονιών· αυτό το φαινόμενο εμφανίστηκε την τελευταία δεκαετία με την παγκοσμιοποίηση της αγοράς. Μεταξύ άλλων, απελευθερώθηκε και η πώληση σπόρων, με συνέπεια να επιτρέπεται σε εταιρείες, όπως η Cargill και η Moνσάντο, να πωλούν ανεξέλεγκτα σπόρους που δεν είχαν αποδειχτεί ασφαλείς... Αλλά αυτά σχετίζονται με μια νεοφιλελεύθερη πολιτική», σχολιάζει ο κ. Sainath. «Δυστυχώς, είχαμε δεκάδες χιλιάδες αυτοκτονίες αγροτών και πριν από την έναρξη των γενετικώς τροποποιημένων καλλιεργειών στην πατρίδα μου», διευκρινίζει. Η αγροτική πολιτική στην Ινδία τα τελευταία είκοσι χρόνια ήταν τόσο αντιλαϊκή, που στο διάστημα 1991 - 2001, 8 εκατομμύρια αγρότες εγκατέλειψαν το επάγγελμα. Το σύστημα άρδευσης άρχισε να ιδιωτικοποιείται, οι επενδύσεις στην ύπαιθρο μειώθηκαν. Πολλές τράπεζες έκλειναν τα υποκαταστήματά τους εκεί, δυσχεραίνοντας το δανεισμό και ωθώντας τους παραγωγούς σε τοκογλύφους. Οι βαμβακοκαλλιεργητές, ωστόσο, υπήρξαν ανέκαθεν οι πλέον αδικημένοι μεταξύ των αγροτών. «Η πλειονότητά τους, που δραστηριοποιούνταν σε φτωχές και άνυδρες περιοχές της χώρας, δεν τύγχανε της ίδιας πολιτικής στήριξης με τους παραγωγούς ζαχαροκάλαμου», περιγράφει. Ετσι, «εγκλωβίστηκαν στη μεταβλητότητα των διεθνών τιμών και είδαν το κόστος παραγωγής τους να εκτοξεύεται στα ύψη». Το 1991, η τιμή για ένα κιλό σπόρους ήταν 9 ρουπίες (0,166 ευρώ) και το 2004 οι γεωργοί πλήρωναν για 450 γραμμάρια σπόρο BT Cotton 1.650 με 1.800 ρουπίες (30,46 με 33,23 ευρώ).

«Η κρατική παρέμβαση που συγκράτησε την τιμή ήλθε πολύ αργά. Η ζημιά είχε ήδη γίνει», σχολιάζει ο Ινδός δημοσιογράφος. Η Ινδία έχει παράδοση στην καλλιέργεια βαμβακιού - μετά την Κίνα είναι η δεύτερη παραγωγός χώρα παγκοσμίως. Τη δεκαετία του '80, οι αγρότες δελεάστηκαν από τα πολλά υποσχόμενα υβρίδια, τα οποία πολλοί εισήγαγαν στις καλλιέργειες βαμβα- κιού. Το 1998, η Μονσάντο αρχίζει συνεργασία με την ινδική Mohyco με στόχο τη δημιουργία και την προώθηση στην αγορά Γ.Τ. βαμβακιού. Πολλές εγχώριες εταιρείες έσπευσαν να συνεργαστούν με τον αμερικανικό κολοσσό, ενώ οι διαφημιστικές «επιστράτευσαν» το βαρύ πυροβολικό τους: οι Ινδοί βομβαρδίστηκαν από όλα τα Μέσα με σποτ όπου πρωταγωνιστούσαν αγαπημένοι ηθοποιοί του Μπόλιγουντ. Τους έταζαν μεγαλύτερη σοδειά με λιγότερο νερό και ελάχιστους εχθρούς. «Spay less, profit more-Monsanto seeds», ευαγγελιζόταν ένα από τα πολλά διαφημιστικά σλόγκαν. Τι άλλο να ονειρεύεται ένας αγρότης; Στην επίσημη σελίδα του Foundation for Biotechnology Awareness and Education, γίνεται διθυραμβική αναφορά στην επιτυχία του BT Cotton στην Ινδία: τα τρία αρχικά υβρίδια του BT Cotton το 2002 έγιναν 131 το 2007 και η σοδειά του αγρότη αυξήθηκε κατά 46%! Η Vandana Shiva χαρακτηρίζει το όλο σχέδιο ως τη «μεγαλύτερη επιστημονική απάτη» που έπληξε ποτέ την πατρίδα της… '
Σπόροι και φυτοφάρμακα
«Το υψηλό κόστος των σπόρων συνδέεται με το υπέρογκο κόστος των φυτοφαρμάκων, γιατί αυτού του είδους οι σπόροι χρειάζονται χημικά», επισημαίνει η κάτοχος του εναλλακτικού Νομπέλ Ειρήνης το 1993. «Επιπλέον, οι ακριβοί αυτοί σπόροι πρέπει να αγοράζονται κάθε χρόνο, γιατί είναι έτσι σχεδιασμένοι, ώστε να μην επαναχρησιμοποιούνται/αναπαράγονται», συμπληρώνει. Σε περίπτωση που ένας αγρότης αλλάξει γνώμη, δεν μπορεί να κάνει αγρανάπαυση και να επανέλθει στην παλιά «συμβατική» του καλλιέργεια. «Με την καλλιέργεια του BT Cotton εμφανίστηκαν νέες ασθένειες στο βαμβάκι, που εδώ και 300 χρόνια δεν τις ξέραμε», καταγγέλλει ο Ram Kalaspurka. «Aυτές οι ασθένειες σκότωσαν κάποια είδη δέντρων όπως τα μάνγκο και τις λεμονιές».
Ο ίδιος, πρόεδρος του Οrganic Cotton Association, είναι πεπεισμένος πως οι Γ.Τ. σπόροι έχουν εισέλθει ευρέως στην αγροτική παραγωγή της Ινδίας. Προ ολίγων ημερών, ωστόσο, και ενώ οι Ινδικές Ρυθμιστικές Αρχές τον Οκτώβριο του 2009 είχαν δώσει το «πράσινο» φως για την καλλιέργεια μιας μεταλλαγμένης μελιτζάνας, της λεγόμενης BT brinjal της Mονσάντο, ο υπουργός Περιβάλλοντος Ζαϊράμ Ράμες αποφάσισε να επιβάλει μορατόριουμ στην κυκλοφορία της. Αρχισαν άραγε οι «προύχοντες» της Ινδίας να λαμβάνουν το «μήνυμα»; Το σχέδιο, που είχε ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζεται πειραματικά, δέχτηκε σφοδρή κριτική από περιβαλλοντικές οργανώσεις, αριστερούς πολιτικούς και σκληροπυρηνικούς ινδουιστές, προς το παρόν πάντως έχει παγώσει: «Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υπάρξει βιασύνη. Το μορατόριουμ θα συνεχιστεί όσο χρειάζεται, προκειμένου να εδραιωθεί η εμπιστοσύνη του κοινού, κατέληξε ο Ράμες.
Θύτες και θύματα
Πολλοί χαρακτηρίζουν το φαινόμενο των μαζικών αυτοκτονιών σαν μια γενοκτονία νέας μορφής, που μαστίζει τις αγροτικές περιοχές της χώρας όπου ζει το 70% του πληθυσμού της. Σύμφωνα ωστόσο, με τον Sudhir Goel, στέλεχος της κυβέρνησης, η οποία φέρεται να προσυπέγραψε την προώθηση αυτής της μορφής γεωργίας, για τους θανάτους «δεν πρέπει να κατηγορούμε το BT Cotton. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη διαφήμιση· άλλωστε, δεν παραπλανούν τους καταναλωτές. Αναφέρουν, όπως εξάλλου γράφεται και στη συσκευασία, ότι για να έχεις καλή απόδοση, πρέπει να έχεις ένα καλό χωράφι, που να διαθέτει καλό αρδευτικό σύστημα». Από την άλλη πλευρά, ο βαμβακοπαραγωγός Akki Ramulu, στο χωριό Mallapuran, έχει αντίθετη άποψη. Καλλιέργησε τον επίμαχο σπόρο σε 4 στρέμματα και περίμενε να έχει σοδειά 1.800 κιλά, όπως του είχε υποσχεθεί η εταιρεία.
Ωστόσο, η παραγωγή του μόλις που έφτασε τα 200 κιλά και το φυτό, που παλιά είχε 100 κάψουλες, τώρα είχε το πολύ 20 με 30. Στον ίδιο και στους συγχωριανούς του, οι πωλητές είχαν πει ότι δεν χρειάζονται καθόλου φυτοφάρμακα. «Τα ζωύφια δεν μπορούσαμε να τα ελέγξουμε ούτε με ζιζανιοκτόνα», δηλώνει στην Greenpeace. «Είναι αλήθεια ότι τους πρώτους τρεις μήνες δεν είδαμε καθόλου το κόκκινο σκουλήκι, όταν όμως μας επισκέφτηκε, δεν μπορούσαμε να το «μαζέψουμε»». Ο Akki ψέκασε πέντε φορές με κάθε είδους φυτοφάρμακο (ακόμα και τα απαγορευμένα στον δυτικό κόσμο, λόγω τοξικότητας, Monocrotophus και Endosulfan), αλλά διαπίστωσε ότι ήταν ανώφελο, και έτσι σταμάτησε. Σήμερα πια θεωρεί τον εαυτό του τον μεγάλο χαμένο. Υπολογίζει ότι ξόδεψε 12.000 ρουπίες, δηλαδή 188,64 ευρώ, και εισέπραξε μόλις 2.000 ρουπίες, δηλαδή 31,44 ευρώ.
«Παιχνίδι» εις βάρος των αγροτών
«Οταν η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται να μας προστατέψει, εμείς πώς μπορούμε να αμυνθούμε;» αναρωτιέται ο εξαπατημένος αγρότης. Το μόνο μέτρο που η ινδική κυβέρνηση πήρε για να «σώσει» την κατάσταση ήταν η διαγραφή χρεών. «Ηταν, ωστόσο, ένα αμφιλεγόμενο μέτρο, αφού δεν συνυπολόγιζε τα χρέη σε τοκογλύφους, παρά μόνο στην τράπεζα. Παράλληλα, ίσχυσε μόνο για αγρότες που είχαν στην ιδιοκτησία τους συγκεκριμένα στρέμματα, χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν τις διαφορές από περιοχή σε περιοχή», εξηγεί ο P. Sainath. Εν ολίγοις, το μέτρο ανακούφισε ελάχιστους αγρότες. Το απόσταγμα της εμπειρίας τους με το BT Cotton είναι σημαντικό. Οπως παρατήρησαν οι χωρικοί στο Mallapuran, οι αντιπρόσωποι της εταιρείας τούς επισκέπτονταν τακτικά στην αρχή, με το που άρχισαν όμως τα προβλήματα, μεμιάς έγιναν άφαντοι. Τους υποσχέθηκαν αποζημίωση και έκπτωση στο σπόρο την επόμενη χρονιά, μόνο και μόνο για να αποφύγουν την κατά πρόσωπο αντιπαράθεση μαζί τους.
Οι αγοραστές βαμβακιού, από την άλλη, αρνούνταν να προμηθευτούν το μεταλλαγμένο βαμβάκι και έθεταν τον όρο να το αναμείξουν με άλλες ποικιλίες. Οι κάψες ή τα καρύδια του BT Cotton ήταν μικρότερα από τα συνηθισμένα και η ίνα κοντύτερη. Οι βαμβακοκαλλιεργητές αντιλήφθηκαν το «παιχνίδι» που παίχτηκε εις βάρος τους και αποφάσισαν την επόμενη χρονιά να μην το αγοράσουν. Χιλιάδες άλλοι συνάδελφοί τους, όμως, δεν είχαν δικαίωμα για «παραστρατήματα». Αθώοι και αδαείς, πίστεψαν τις υποσχέσεις, πήραν δάνεια, τα οποία δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν εξαιτίας της συνεχώς μικρότερης σοδειάς. Εισήλθαν σε έναν φαύλο κύκλο, από τον οποίο μόνο πεθαίνοντας μπόρεσαν να βγουν. «Για την κυβέρνηση είμαστε μυρμήγκια, είτε ζούμε είτε πεθάνουμε είναι το ίδιο», λέει με απογοήτευση ένας Ινδός αγρότης σε βίντεο στο YouTube, που έχει κάνει το γύρο του κόσμου. Και όλα αυτά, τη στιγμή που οι αυτοκτονίες γυναικών και αντρών συνεχίζονται στην Ινδία για χρέη ακόμα και 900 ευρώ...
Το «αμαρτωλό» Bt Cotton
Μπορεί η οικονομία της Ινδίας να αναπτύσσεται γοργά, αλλά η γεωργία είναι η... αχίλλειος πτέρνα της, καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια αγροτών έπεσαν θύματα των Γ.Τ. σπόρων της Μoνσάντο. Πώς όμως ο «θαυματουργός» σπόρος τούς οδήγησε στην καταστροφή; Οι επιστήμονες εισήγαγαν στο προϊόν αυτό μια ουσία βακτηριακής προέλευσης, την Bacillus thuringiensis. Αρχικός «στόχος» ήταν το βαμβάκι να παράγει τη δική του τοξίνη, η οποία με τη σειρά της θα εξουδετέρωνε το κόκκινο σκουλήκι, τον υπ' αριθμόν ένα εχθρό της καλλιέργειας. Τα πράγματα, όμως, δεν πήγαν έτσι ακριβώς όπως υπολόγιζαν οι βιοτεχνολόγοι, καθώς το εν λόγω σκουλήκι αναπτύσσει συνεχώς μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Ταυτόχρονα, η εξουδετέρωσή τoυ απαιτεί συνεχώς νέα, διαφορετικής τεχνολογίας, παρασιτοκτόνα.
Παράλληλα, μια σειρά «εχθρών» του βαμβακιού συνεχίζουν να πλήττουν την παραγωγή ανενόχλητοι, ενώ οι πιθανότητες επιμόλυνσης (μέσω μελισσών ή άλλων εντόμων) δεν είναι αμελητέες. Kαι όπως απέδειξε το Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών στην Κίνα, όπου και εκεί καλλιεργείται συστηματικά το BT Cotton, μόνο ύστερα από 12 ή 13 σοδειές η τοξίνη που παράγει ο καρπός εξασθενεί!
Αυτοί που πάνε κόντρα στο ρεύμα
Navdanya: «Πνευματικό παιδί» της Vandana Shiva, είναι ένα δίκτυο που προωθεί τη βιοποικιλότητα και προστατεύει τους καλλιεργητές. Οργανώνει τη διατήρηση και την ανταλλαγή σπόρων, υποστηρίζει τη βιολογική καλλιέργεια. Παράλληλα και σε συνεργασία με το Schumacher College της Μεγάλης Βρετανίας, λειτουργεί ένα εκπαιδευτικό κέντρο για αγρότες, το «Πανεπιστήμιο της Γης» (Earth College), που μέσω των σεμιναρίων του προσπαθεί να μυήσει τους συμμετέχοντες σε γεωργικές πρακτικές, φιλικές προς το περιβάλλον. Πληροφορίες: http://www.navdanya.org
Fair Trade: Αναγνωρίζει τη μεγάλη πτώση της τιμής πώλησης του βαμβακιού τα τελευταία είκοσι χρόνια (με αποκορύφωμα τη χρονιά 2001 - 2002), που προκαλεί σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Ινδία. Από το 2004 η οργάνωση καθιέρωσε σταθερές τιμές πώλησης του προϊόντος, λαμβάνοντας υπ' όψιν τις επιμέρους συνθήκες καλλιέργειες και τις εν γένει ιδιαιτερότητες κάθε παραγωγού χώρας. Από το 2005, στην Ινδία οργανώθηκε η Agrocel Pure and Fair Cotton Grower's Association με συμμετοχή 20.000 αγροτών σε έξι πολιτείες της χώρας. «Δεν έχω μορφωθεί, θέλω όμως τα παιδιά μου να πάνε σχολείο. Χάρη στις τιμές της Fair Trade, μπορώ να το κάνω», λέει με ικανοποίηση ένας Ινδός βαμβακοπαραγωγός.
Η πανίσχυρη ΜΟΝΣΑΝΤΟ
Ο αμερικανικός γίγαντας της αγρο-βιοτεχνολογίας ελέγχει το 90% των γενετικώς τροποποιημένων φυτών και σπόρων, και κατέχει τα ρεκόρ βιομηχανικής μόλυνσης και μηνύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Από το 1901, οπότε ιδρύθηκε στο St. Louis του Μιζούρι, δεν έχει σταματήσει να παράγει άκρως επικίνδυνα προϊόντα για την ανθρώπινη υγεία, τα οποία καταλήγουν να απαγορεύονται από δημόσιους φορείς, αφού προηγουμένως έχουν προκαλέσει σημαντικά προβλήματα.